Görsel: Sosyal medya
Ped, tampon gibi menstrüel ürünler üzerindeki vergiler, regl olan insanların ihtiyaç duyduğu bu ürünlere erişimi zorlaştırıyor. Türkiye’de ped ve tampona yüzde 18 KDV uygulanıyor. Geçtiğimiz hafta 20’li hijyenik ped, 45 TL’ye kadar yükseldi.
Regl olan biri hayatının ortalama 2 bin 535 gününde, yani yaklaşık yedi yıl boyunca regl oluyor ve menstrüel ürünlere ihtiyaç duyuyor. Ancak birçok ülkede regl sırasında ihtiyaç duyulan ürünler “temel ihtiyaç” değil “lüks ürün” kategorisinde değerlendiriliyor.
Yüzde 18 vergiTürkiye’de menstrüel ürünlere yüzde 18 vergi uygulanıyor. Gazoz, prezervatif, çikolata, havyar, ayakkabı gibi ürünlerdeki vergi oranı ise yüzde 8. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) regl hijyen ürünlerine erişimle birlikte bu ürünleri kullanmak için gizlilik sağlayacak tesislere ve regl hakkında doğru ve yararlı bilgiye erişimin garantiye alınmasının bir gereklilik olduğunu söylüyor. Ancak çoğu ülkede ped ve tampon “temel ihtiyaç” değil “lüks ürün” sayıldığı için bu ürünlere vergi uygulanıyor ve ürünler zamlanabiliyor. |
Regl yoksulluğu ve regl tabusu ile mücadele eden Konuşmamız Gerek Derneği’nin Kurucusu ve Başkanı İlayda Eskitaşçıoğlu, menstrüel ürünlerin pahalılığı ve regl yoksulluğu hakkında bianet’e konuştu.
Regl yoksulluğu nedir?
Regl yoksulluğu regl olan bireylerin bu dönemde kullanmaları gereken hijyenik ped, tampon, regl külotu gibi menstrüel ürünlere erişim sıkıntısını ifade eder. Aynı zamanda temiz suya, temiz bir tuvalete, bir çöp kutusuna erişim gibi boyutları da var.
“Lüks ürün gibi vergilendiriliyor”
Bugün Türkiye’de regl olan kişilerin menstrüel sağlık ürünlerine erişiminde temel sorunlar neler?
Türkiye’de ne yazık ki bu konuda bir veri eksikliği olduğu için regl yoksulluğunu kaç kişinin deneyimlediğini söyleyemiyoruz. D
erin Yoksulluk Ağı’nın pandemi döneminde derin yoksulluk ile ilgili bir araştırması oldu, burada derin yoksulluk deneyimleyen hanelerin yaklaşık yüzde 82’si herhangi bir yardım olmadığı müddetçe hijyenik pede hiçbir şekilde erişimleri olmadığını paylaştılar. Bu bizim için çok çarpıcı bir veri.
Onun dışında mevsimlik tarım işçileri, mülteciler, işsizlik maaşı ile geçinmeye çalışanlar gibi sabit geliri olmayan gruplar regl yoksulluğundan en çok etkilenen gruplar arasında.
Evet, hayat pahalılığı belki bütün ürünler üzerinde var, ama menstrüel ürünler Türkiye’de herhangi bir üründen alınabilecek en yüksek katma değer vergisi ile vergilendiriliyor.
Modern anlamda menstrüel ürünleri yirminci yüzyılın başından beri kullanıyoruz, Türkiye’ye gelişi de 1980’lerden itibaren oldu. Ama on yıllar boyunca bu ürünler sanki lüks, kozmetik ürünüymüş gibi vergilendirildi.
26 ülkede vergi kaldırıldıRegl ürünleri üzerindeki vergileri kaldıran ilk ülke 2004’te Kenya oldu. Tampon ve peddeki vergilerin kaldırılması için uzun yıllar verilen mücadeleler özellikle 2018 itibariyle sonuç vermeye başladı ve Avustralya, Malezya, Hindistan ve ABD’deki bazı eyaletler regl ürünleri üzerindeki vergileri kaldırdı. Regl ürünlerine vergi uygulamayan diğer ülkeler Kanada, Jamaika, Nikaragua, Nijerya, Tanzanya, Lübnan, Kolombiya, Güney Afrika, Namibya ve Ruanda. PeriodTax.org’un 2020 verilerine göre toplam 26 ülkede regl ürünleri üzerindeki vergi sıfıra indirildi ya da ürünler vergiden muaf kategorisine alındı. Vergileri düzenleyen Avrupa Birliği yönetmelikleri yüzünden uzun süre İrlanda bu ürünlere vergi uygulamayan tek Avrupa ülkesiyken 2021’in Ocak ayında Birleşik Krallık da vergiyi kaldırdı. Diğer Avrupa ülkeleri ise vergileri indirmeye yönelik çalışmalar sürdürdü. Fransa regl ürünleri üzerindeki vergiyi 2015’te yüzde 20’den yüzde 5,5’e, Belçika 2018’de yüzde 20’den yüzde 6’ya, İspanya aynı yıl yüzde 4’e, Lüksemburg 2019’da yüzde 3’e, Almanya 2020’de yüzde 7’ye düşürdü. |
Vergi düzenlemesi, eğitim ve kamusal alanda ücretsiz erişim
Ped ve tamponun herkes için erişilebilir olması için neler yapılabilir?
Öncelikle KDV’nin düşürülmesi gerekiyor, çünkü bu çok elzem. Kullanmama gibi bir lüksümüz yok, kullanmadığımızda vajinal enfeksiyon geçirebiliriz, o dönemi kanayarak atlatma gibi bir şansımız yok. O yüzden yüzde 18 KDV sağlık için bu kadar önemli bir ürün için çok yüksek, bunun daha makul bir seviyeye indirilmesi gerektiğini savunuyoruz.
Diğer konu da regl yoksulluğunu en çok tetikleyen şeylerden birinin regl tabusu olması. Bu konuda ne yazık ki ne okulda ne ailede kapsamlı bir eğitim veriliyor. Örneğin çocuklar hijyenik pedi ne sıklıkla değiştirmesi, nasıl takması gerektiğini bile bilmiyor. Yalnızca kız çocukları değil karma eğitim için kapsamlı eğitimler mutlaka milli eğitim müfredatlarına eklenmeli.
İskoçya ve Yeni Zelanda’nın geliştirdiği bir model var. Kamusal alanlarda, özellikle devlet okullarında, belediye merkezlerinde, devlet kurumlarında tuvaletlerde ücretsiz menstrüel ürünler bulunması yönünde bir politika. Biz bunu çok faydalı görüyoruz.
Türkiye’deki girişimler2019’un Ocak ayında yüzde 18 KDV’nin düşürülmesi için imza kampanyası başlatıldı.Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Parti Meclisi Üyesi ve İstanbul Milletvekili Sera Kadıgil 2019’un Şubat ayında KDV’nin yüzde 5’e düşürülmesi için kanun teklifi verdi. Halkların Demokratik Partisi (HDP) Muş Milletvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit 2021’in Ocak ayında 15-49 yaş aralığında bulunan kadınlara regl dönemlerinde kullanacakları hijyen ürünlerinin tamamının ücretsiz biçimde sağlanması için Meclis Başkanlığı’na öneri sundu. |
İlayda Eskitaşçıoğlu
İnsan hakları hukukçusu ve avukat. Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde feminist hukuk teorisi ve uluslararası insan hakları hukuku üzerine doktorasını sürdüren Eskitaşçıoğlu, regl yoksulluğu ve regl tabusu ile mücadele için çalışan Konuşmamız Gerek Derneği’nin kurucusu ve başkanı. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları için 17 Genç Lider’den biri.
Kaynaklar: Doğruluk Payı, PeriodTax.org, Menstrual Health Hub, bianet, Global Citizen, BBC, EuroNews, Deutsche Welle
